متداول‌ترین تکنیک‌های تصمیم‌گیری چند شاخصه در مسایل محیط‌زیستی

نوع مقاله : مقاله ترویجی

نویسندگان

1 دانشگا شهید بهشتی

2 دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

دنبال کردن آینده پایدار برای محیط‌ زیست، یک چالش مهم برای تصمیم‌گیری در تمام سطوح مدیریت است. تصمیم‌گیری برای ایجاد، کنترل یا هدایت سیستم‌ها، نیازمند مدل‌هایی است که بتوانند همه‌ی عوامل اثر‌گذار، ذی‌نفعان و محیط پذیرنده را در نظر بگیرند. هدف این مطالعه کمک به مدیران و فعالان در حوزه محیط‌زیست برای انتخاب بهترین مدل تصمیم‌گیری چندشاخصه، با توجه به ویژگی‌های منحصر به فرد هر روش، برای پروژه مورد نظر است. تنوع تکنیکی گسترده مدل‌های تصمیم‌گیری چندشاخصه سبب سردرگمی کاربران و تحلیلگران در انتخاب و بکارگیری مدل مناسب در مواجهه با مسائل دنیای واقعی شده است. در مسایل مشابه، مدل‌های مختلف تصمیم‌گیری چندشاخصه حداقل در 40 درصد مواقع رتبه‌بندی و نتیجه‌ای متفاوت با یگدیگر ارایه می‌کنند. بنابراین، شناسایی نقاط ضعف و قوت هر یک از روش‌های تصمیم‌گیری ضروری است، تا هنگام مواجهه با مسائل مختلف بتوانند مناسب‌ترین روش را بیابند. در این مقاله پرکاربردترین روش‌های تصمیم‌گیری چند شاخصه از جمله AHP، ANP، TOPSIS، SAW، VIKOR، ELECTRE، PROMETHEE و Grey معرفی و مقایسه شده‌اند. هم‌چنین چند مطالعه مقایسه‌ای میان این روش‌ها و برخی مطالعات محیط‌زیستی که با این روش‌ها انجام شده، مرور شده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Most Common Multi- Criteria Decision Making Techniques in Environmental Issues

نویسندگان [English]

  • Marziyeh Ahmadzade 1
  • Seyed Hossein Hashemi 2
1 Beheshti University
2 Shahid Beheshti University
چکیده [English]

Devising and following a sustainable future for the environment is a major challenge for decision-makers around the world. The decision to create, control or guide systems, requires models which include all factors affecting the system, stakeholders and the receiving environment. This study aimed to help environmental managers and activists choose the best multiple attribute decision-making model (MADM), based on the unique characteristics of each technique, for their specific project. Extensive technical diversity of MADMs has confused users and analysts in selection and application of suitable methods to deal with real-world problems. In similar problems, different MADMs lead to dissimilar results in at least 40 percent of cases. Thus, identifying the strengths and weaknesses of each decision-making method is crucial for decision makers, so they can choose the best method to tackle different issues. In this paper, the most widely used multi attribute decision making techniques including AHP, ANP, TOPSIS, SAW, VIKOR, ELECTRE, PROMETHEE and Grey analysis were introduced and compared. Also, several comparative studies of these techniques and some of the environmental studies that had used these methods were reviewed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Multiple attribute decision making
  • Environment
  • ANP
  • AHP
  • ELECTRE
  • TOPSIS
  • VIKOR
  • SAW
  • PROMETHEE
آریش، الف. و شاکری روش، م. 1392. مقایسه سه روش VIKOR، DEA  وTOPSIS  در کارایی مدل مدیریت پاسخ ریسک A2R2P، دهمین کنفرانس بین‌المللی مهندسی صنایع، دانشگاه تهران.
آذر، ع. و رجب زاده، ع. 1388. تصمیم‌گیری کاربردی (رویکردMADM)، انتشارات نگاه دانش.
آذر، ع. و وفایی، ف. 1389. رتبه‌بندی فنون تصمیم‌گیری چند شاخصه MADM با استفاده از برخی روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره در محیط فازی و مقایسه آن با رتبه‌بندی به روشDEA ، دوماهنامه علمی- پژوهشی دانشور رفتار، مدیریت و پیشرفت، دانشگاه شاهد، سال هفدهم،  شماره 41، ص 23- 38.
آذریوند، ع. و بنی حبیب، م، الف. 1394. تصمیم‌گیری چند شاخصه دو مرحله‌ای برای ارزیابی پایداری گزینه‌های احیای دریاچه ارومیه، مرتع و آبخیزداری، مجله منابع طبیعی ایران، دوره 68، شماره 2. ص 197-212.
اصغرپور، م، ج. 1383. تصمیم‌گیری‌های چندمعیاره (چاپ سوم)، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
اصغری‌زاده، ع. و نصراللهی، م. 1385. مقایسه وزن‌دهی آنتروپی و فازی در به کارگیری PROMETHEE برای تعیین قطعه‌سازان برتر سایپا، چهارمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت، دانشگاه صنعتی شریف.
باقری‌مقدم، ن. و زارعی، ع. 1386. به کارگیری و مقایسه روش‌های ELECTRE، TOPSIS و AHP در انتقال تکنولوژی تولید ترنسفورماتورهای خشک رزینی، اولین کنفرانس بین‌المللی انجمن ایرانی تحقیق در عملیات، دانشگاه کیش.
سمیعی، م. و رئیسی، م، الف. 1379. ارزیابی چند معیاره پروژه‌های منابع آب از دیدگاه توسعه پایدار در ایران، چهارمین کنفرانس سدسازی ایران.
حیاتی، م.؛ توکلی محمدی، م، ر.؛ رضایی، ع. و شایسته‌فر، م، ر. 1393. ارزیابی مخاطرات زیست محیطی ناشی از فلزات سنگین با استفاده از روش ELECTRE III (مطالعه موردی: معدن مس سرچشمه کرمان)، نشریه علمی- پژوهشی روش‌های تحلیلی و عددی در مهندسی معدن، شماره 8، ص 1- 15.
دباغیان، م.؛ هاشمی، س، ح. و عبادی، ت. 1388. ارزیابی فنی اقتصادی و زیست محیطی روش‌های تصفیه فاضلاب صنایع آبکاری به روش AHP، علوم و تکنولوژی محیط‌زیست ، دوره 11، شماره 3، ص 107- 115.
رفیعی، ی.؛ جعفری، ح.؛ رمضانی مهریان، م. و نصیری، ح. 1391. مکان‌یابی دفن پسماندهای شهری با استفاده از AHP و SAW در محیط GIS (مطالعه موردی: استان کهگلویه و بویر احمد)، نشریه محیط شناسی، سال 38، شماره 61، ص 131-140.
طاهرخانی، م. 1386. کاربرد تکنیک TOPSIS در اولویت‌بندی مکانی استقرار صنایع تبدیلی کشاورزی در مناطق روستایی، فصل‌نامه پژوهش‌های اقتصادی، سال ششم، شماره 3، ص 59- 71.
عموشاهی، س.؛ نژاد کورکی، ف. و پورابراهیم، ش. 1394. بررسی روش‌های فرارتبه‌ای PROMETHEE و ELECTRE در تصمیم‌گیری محیط‌زیستی صنعت نفت و پتروشیمی، فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 33، ص 17- 34.
فتائی، الف. 1393. امکان‌سنجی احداث شهرک‌های صنعتی مرزی با استفاده از TOPSIS و AHP (مطالعه موردی: استان اردبیل)، فصلنامه جغرافیا و توسعه، دوره 12، شماره 37، ص181-194.
قدسی‌پور، ح. 1379. فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر.
قدسی‌پور، ح. 1383. مباحثی در تصمیم‌گیری چند معیاره (برنامه‌ریزی چند هدفه) روش‌های وزن‌دهی بعد از حل، انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر.
کریمی، ع.؛ مهردادی، ن.؛ هاشمیان، س، ج.؛ نبی بیدهندی، غ. و توکلی مقدم، ر. 1389. انتخاب فرآیند بهینه تصفیه فاضلاب با استفاده از روش AHP، نشریه آب و فاضلاب، شماره 4.
مومنی، م. 1385. مباحث نوین تحقیق در عملیات، انتشارات دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، تهران.
موسوی، س. ح.؛ معیری، م.؛ سیف، ع. و ولی، ع. 1391. انتخاب مناسب‌ترین نوع گونه گیاهی نبکا برای تثبیت ماسه‌های روان با استفاده از مدل AHP (مطالعه موردی: ریگ نجارآباد، شمال‌شرق طرود)، نشریه محیط شناسی دانشگاه تهران، دوره 38، شماره 1، ص 105-116.
میان آبادی، ح. و افشار، ع. 1387. کاربرد روش میانگین وزنی مرتب شده (OWA) در تصمیم‌گیری و مدیریت ریسک. چهارمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت استراتژک پروژه‌ها، دانشگاه صنعتی شریف.
نایب، ح.؛ ترابیان، ع.؛ مهردادی، ن. و حبشی، ن. 1392. انتخاب فرآیند بهینه تصفیه فاضلاب شهری در اقلیم‌های مختلف کشور به روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، نخستین همایش ملی بازیافت آب.
نبی بیدهندی، غ.؛ امیری، م، ج. و کرمی، ش. 1391. کاربرد روش‌های تصمیم‌گیری چند معیاره در محیط زیست. انتشارات کیاجور، تهران.
نوجوان، م.؛ محمدی، ع. الف. و صالحی، الف. 1390. کاربرد روش‌های تصمیم‌گیری چند معیاره در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای با تاکید بر روش‌های TOPSIS و SAW، دو فصل‌نامه مدیریت شهری، شماره 28، ص 285- 296.
Aruldoss, M.; Lakshmi, T. M. & Venkatesan, V. P. 2013. A Survey on Multi Criteria Decision Making Methods and Its Applications. American Journal of Information Systems, 1(1), pp.31–43.
Baker, D.; Bridges, D.; Hunter, R.; Johnson, G.; Krupa, J.; Murphy, J. & Sorenson, K. 2001. Guidebook to decision-making methods. Developed for the Department of Energy.
Voogd, J.H. 1982. Multicriteria evaluation for urban and regional planning. Pion, London, Taylor & Francis.
Caterino, N.; Lervolino, I.; Manfredi, G. & Cosenza, E. 2008. A Comparative Analysis of Decision Making Methods for the Seismic Retrofit of RC Buildings, The 14th World Conference on Earthquake Engineering, Beijing, China.
Chauhan, A. & Vaish, R. 2014. A Comparative Study on Decision Making Methods with Interval Data, Journal of Computational Engineering, Hindawi Publishing Corporation.
Cho, K. T. 2003. Multicriteria decision methods: An attempt to evaluate and unify. Mathematical and Computer Modelling, 37(9), pp.1099–1119.
Ellis, K. V. & Tang, S.L. 1991. Wastewater Treatment Optimization Model for Developing World. I: Model Development. Journal of Environmental Engineering, 117(4), pp.501–518.
Govindan, K. & Jepsen, M. B. 2016. ELECTRE: A comprehensive literature review on methodologies and applications. European Journal of Operational Research, 250(1), pp.1–29.
Guitouni, A. & Martel, J. M. 1998. Tentative guidelines to help choosing an appropriate MCDA method. European Journal of Operational Research, 109(2), pp.501–521.
Tzeng, G. H. & Huang, J. J. 2011. Multiple Attribute Decision Making: Methods and Applications, Taylor & Francis Group.
Hwang, C. L. & Masud, A. S. 1979. Multiple Objective Decision Making Methods And Applications: A State of the Art Survey, Springer – Verlag, berlin.
Hwang, C. L. & Yoon, K. 1981. Multiple Attribute decision Making Method and Applications: A sate of The Art Survey, Springer – Verlag, Berlin.
Kalbar, P. P.; Karmakar, S. & Asolekar, S. R. 2012. Selection of an appropriate wastewater treatment technology: A scenario-based multiple-attribute decision-making approach. Journal of Environmental Management, 113, pp.158–169.
Korhonen, P.; Moskowitz, H. & Wallenius, J. 1992. Multiple criteria decision support-A review. European Journal of Operational Research, Elsevier, 63, pp.361–375.
Mahmoodzadeh, S.; Shahrabi, J.; Pariazar, M. & Zaeri, M. S. 2007. Project Selection by Using Fuzzy AHP and TOPSIS Technique. World Academy of Science, Engineering and Technology, International Journal of Social, Behavioral, Educational, Economic, Business and Industrial Engineering Vol:1, No:6, pp.333–338.
Montis, A. De.; Toro, P. De.; Droste, B. F.; Omann, I. & Stagl, S. 2002. Criteria for quality assessment of MCDA methods, Biennial Conference of the European Society for Ecological Economics, Vienna.
Naumann, F. 1998. Data fusion and data quality. Institut fur informatik Humboldt, Universitat zu Berlin.
Opricovic, S. & Tzeng, G. H. 2004. Compromise Solution by MCDM Methods: A Copmparative analysis of VIKOR and TOPSIS, European Journal of Operational Research 156, 445–455.
Opricovic, S. 1998. Multicriteria Optimization of Civil Engineering Systems, Faculty of Civil Engineering, Belgrade.
Rigoglioso, M. 2005. Nonfinancial Data Can Predict Future Profitability, Stanford business School of Gradute.
Saaty, T. L. & Alexander, J. M. 1989. Conflict Resolution - The Analytic Hierarchy Process, New York: Praeger.
Zanakis, S. H.; Solomon, A.; Wishart, N. & Dublish, S. 1998. Multi-Attribute Decision Making: A Simulation Comparison of Selected Methods, European Journal of Operational Research, Vol.107, pp.507–529.
Zimmermann. 1996. Fuzzy set Theory – and It’s Applications, Kluwer Academic Publishers Boston, USA.