ارزیابی و شناخت وضعیت محیط زیست تالاب میقان اراک جهت تدوین برنامه توسعه پایدار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیات علمی- دانشگاه اراک

چکیده

تالاب میقان اراک در مرکز کشور ایران و مجاور کلان شهر اراک در منطقه خشک و نیمه‌خشک قرار دارد، تالاب میقان با کارکردها و ارزش‌های محیط زیستی مفید در معرض تخریب و تهدید شدید قرار‌ دارد. جلوگیری از تخریب و تهدید تالاب میقان نیازمند ارزیابی و شناخت درست از منطقه و ارائه برنامه منطقی جهت دستیابی به توسعه پایدار ضروری می­باشد. این مطالعه زنجیره‌های علت و معلول تخریب تالاب میقان و برنامه توسعه پایدار را با مدل DPSIR شناسایی می‌کند. این مدل رابطه بین فرآیندهای محیط زیستی و تاثیر محیط زیستی را با فعالیت­های انسانی تعریف می‌کند. نتایج نشان می‌دهد. مهمترین نیروی محرکه شامل افزایش جمعیت، شدت خشکسالی و افزایش تقاضا برای آب، باعث فشارهای شامل گسترش سدسازی، حفر چاه، ورود آلودگی‌ها و معدن‌کاوی، وضعیت تالاب میقان را با خشکی بیشتر و افزایش بروز گرد و غبار نمکی مواجه کرده‌ است، این موضوع باعث اثر بر افزایش آلودگی هوا، بروز بیماری و اعتراض مردمی شده است، بر این اساس پاسخ‌ها از طریق تدوین برنامه توسعه پایدار با اولویت نیروی محرکه، فشار، وضعیت و اثر در سطح کلان، حوضه و زیر حوضه‌ها می‌باشد. اهم برنامه‌ها شامل : دستیابی به مدیریت یکپارچه با مشارکت همه ذینفعان، توان محیط زیستی منطقه، احیا و حفظ تالاب و اکوتوریسم می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Recognition and Evaluation of the Environmental Status of Meighan Wetland and Planning for a Sustainable Development

چکیده [English]

Meighan wetland of Arak is located in the central part of Iran country, in the vicinity of Arak metropolis and in an arid and semi-arid region. Meighan wetland with environmental Functions and values of useful is exposed to environmental threats and destructions of severe. To prevent from this threat and destruction of the Meighan wetland is need to a correct recognition and evaluation of this area, It's necessary to introduction of a logical plan for access  to a sustainable development.  This study will identify causal chains of land degradation of Meighan wetland and sustainable development with driving force-pressure-state-impact-response (DPSIR) model. This model defines the association between environmental processes and environmental impact with human activities. The results show, the most significant driving forces in Meighan wetland are includ: population increase, drought aggravation and increas demand for water, cause of pressures such as expansion of dams, well drilling, air pollution and mining, Meighan wetland environmental state has encountered with more drought and salty dust. Effects have on the increase of air pollution, disease and popular protests. Consequently, responses are the sustainable development program with priority of the driving force, pressure, status and effect at the basin and sub-basin levels. Important programs are includ: Access to integrated management with the participation of all stakeholders, area environmental capability, restore and protect wetland, and ecotourism.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Meighan Wetland
  • DPSIR
  • Sustainable Development Planning
  • Air Pollution and Environmental Assessment
استانداری مرکزی. 1390. مطالعات آمایش سرزمین استان مرکزی.
انصاری، ا. 1394. پهنه‌بندی پدیده گردوغبار در استان مرکزی. فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست. در انتظار چاپ
انصاری، ا. 1395. شناسایی کانون‌‌های برداشت و عوامل موثر در بروز طوفان‌‌های گرد و غبار در منطقه تالاب کویری میقان اراک. دانشگاه اراک.
انصاری، ا. 1386. ارزیابی اکولوژیک تالاب میقان به عنوان زیستگاه زمستانه درنای خاکستری. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.
اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان مرکزی. 1395. برنامه مدیریت جامع تالاب میقان اراک. http://markazi. doe. ir
اداره کل هواشناسی استان مرکزی. 1395. گزارش ایستگاه هواشناسی اراک. http://markazimet. ir
آل محمد، س.؛ یاوری، ا. ر.؛ صالحی، ا. و زبردست، ل. 1393. به کارگیری ارزیابی راهبردی محیط زیست به منظور تدوین سیاست های برنامه توسعه پایدار دریاچه ارومیه. محیط شناسی، 4(3): 667-645.
جعفـرزاده حقیقی‌فرد، ن.؛ خوشنود، ر.؛ بسیم، ی. و رحیمی، ر. 1393. تعیین حداقل نیاز آبـی تالاب میقـان با استفـاده از روش جامع تلفیقـی اصلاح شـده. اولیـن
کنفرانس بین المللی یافته‌های نوین در علوم کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست.
جهانی‌‌شکیب، ف.؛ ملک محمدی، ب.؛ زبردست، ل. و عادلی، ف. 1393. بررسی قابلیت و کاربرد خدمات اکوسیستمی به عنوان شاخص‌های اکولوژیکی در مدل DPSIR (مطالعه نمونه: تالاب چغاخور). پژوهش‌های محیط زیست. 10(5): 120-109.
خانجانی، م.؛ قدیمی عروس محله، ف. و هاشمی، ع. ا. 1390. پدیده‌های زمین شناسی موثر در بیابانزایی و گسترش تالاب میقان اراک و راهکارهای مقابله با آن. دومین همایش ملی مقابله با بیابانزایی و توسعه پایدار تالاب‌های کویری ایران. ص. 61
خطیبی، ع.؛ دانه‌کار، ا.؛ پورابراهیم، ش. و وحید، م. 1394. معرفی مدل DPSIR و قابلیت کاربرد آن در تصمیم گیری‌‌های محیطزیستی. فصلنامه انسان و محیط‌زیست. 35 :79-65.
دانشگاه آزاد اسلامی اراک. 1395. برنامه مدیریت زیست بومی تالاب میقان. اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان مرکزی. دفتر طرح حفاظت از تالاب‌های بین‌المللی سازمان حفاظت محیط زیست.
ذوالفقاری، م. 1391. بررسی اثرات زیست محیطی تالاب میقان بر شهر اراک. سومین همایش ملی مقابله با بیابان زایی و توسعه پایدار تالاب‌های کویری ایران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک.
سالنامه آماری. 1393. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان مرکزی.
شرکت آب و فاضلاب اراک. 1393. گزارش میزان دبی فاضلاب وردوی به تالاب میقان از تصفیه‌خانه فاضلاب شهر اراک.
شرکت دورکاو پایش زایمان. 1393. بررسی روند تغییر سطح آب تالاب میقان در سه دهه گذشته. اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان مرکزی
صفوی، ح. 1387. مدیریت جامع منابع آب در مقیاس حوضه های آبریز، دومین کنفرانس ملی سد و نیروگاه برقابی. وزارت نیرو. تهران.
ظفرنژاد، ف. 1386. پیامدهای محیط زیستی سدهای بزرگ: رودهای خاموش، (نوشته مک کالی، پاتریک)، ناشر علم و ادب. تهران.
ظفرنژاد، ف. 1391. توسعه پایدار و مدیریت آب در ایران: پیامدهای ناسازگار الگوی توسعه نابومی در بخش آب با سدسازی. جهاد دانشگاهی مشهد.
وزارت جهادکشاورزی. 1385. مطالعات پایه حوضه‌آبخیز کویر میقان. وزارت جهادکشاورزی، مدیریت آبخیزداری، اداره کل منابع‌طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی.
هاشمی، م. ن.؛ مرادی، غ. ر. و فتاحی، م. 1390. بررسی اثرات تغییر اقلیم در حوزه آبخیز تالاب میقان و کاهش سطح منابع آب زیرزمینی در دشت مرکزی اراک. دومین همایش ملی مقابله با بیابانزایی و توسعه پایدار تالاب‌های کویری ایران. ص 34
EEA. 1999. Environmental indicators: Typology and overview, Technical Report, 25, EEA, Copenhagen, Denmark.
Elliott, M. 2002. The role of the DPSIR approach and conceptual models in marine environmental management: anexample for offshore wind power. Marine Pollution Bulletin 44: 3-7.
Elliott, M. 2011. Marine science and management means tackling exogenic unmanaged pressures and endogenic managed pressures – a numbered guide. Marine Pollution Bulletin. 62:651–655.
Elliott, M.; Burdon, D. & Hemingway, K. 2006. Marine Ecosystem Structure, Functioning, Health and Management and Potential Approaches to Marine Ecosystem Recovery: A Synthesis of Current Understanding. CCW Policy Research Report No. 6(5)
FAO Water Reports. 2008. Irrigation in Middle East Region in Figure AQUASTAT Survey.
Gregory A. J.; Atkins J. P.; Burdon. D. & Elliot. M. 2005. A problem structuring method for ecosystem-based management: The DPSIR modeling process. European Journal of Operational Research. 227:558-569
Namaalwa S.; Van dam. A. A.; Funk. A.; Ajie G. S. & Kaggwa. R. C. 2013. A characterization of the drivers, pressures, ecosystem functions and services of Namatala wetland, Uganda, Environmental science and policy. 34:44-57.
Ness, B.; Anderberg, S. & Olsson, L. 2010. Structuring problems in sustainability science: the multi-level DPSIR framework. Geoforum. 41: 479–488.
Rounsevell, M.; Dawson, T. & Harrison, P. 2010. A conceptual framework to assess the effects of environmental change on ecosystem services. Biodivers. Conserv. 19: 2823–2842.
Saadati, S.; Motevallian, S.; Rheinheimer, D. E. & Najafi, H. 2013. Indicators for sustainable management of wetland ecosystems using a DPSIR approach: A case study in Iran.
Shao, C.; Guan, Y.; Chu, C.; Shi, R.; Ju, M. & Shi, J. 2014. Trends analysis of Ecological Environment Security based on DPSIR MODEL IN THE Coastal zone: A survey study in Tianjin, China. 2014. International journal of Environment Research. 8(3): 765-778
Svarstad, H.; Kjerulf Petersen, L.; Rothman, D.; Sieple, H. & Wätzold, F. 2008. Discursive biases of the environmental research framework DPSIR. Landuse policy25:116-125.
Tscherning, K.; Helming, K.; Krippner, B.; Sieber, S. & Paloma, SGy. 2012. Does research applying the DPSIR framework support decision making? Land Use Policy. 29: 102–110