مکان‌یابی بهینه‌ کاربری‌های بهداشتی - درمانی با استفاده از روش VIKOR در محیط GIS ( مطالعه موردی: شهر اردبیل)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه محقق اردبیلی

2 دانشجوی دکتری مخاطرات ژئومورفولیک دانشگاه محقق اردبیلی

3 دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه سیستان و بلوچستان- مدرس دانشگاه

چکیده

خدمات بهداشتی- درمانی، یکی از فعالیت‌های بسیار مهم است، که عدم دسترسی به آن می‌تواند سلامت شهروندان را به خطر اندازد. از آنجا ‌که بسیاری از تصمیم‌گیری‌ها در زمینه‌ مراقبت و برنامه‌ریزی سلامت، با مسئله‌ مکان در ارتباط است، تعیین مکان استقرار مراکز خدماتی از جمله مسایل مطرح در جوامع امروزی است که کاهش هزینه و کاهش زمان قابل‌توجهی را در پی داشته است. هدف تحقیق حاضر مکان‌یابی بهینه کاربری‌های بهداشتی- درمانی با استفاده از فنون MCDM در شهر اردبیل می‌باشد. روش تحقیق حاضر توصیفی- تحلیلی است که بعد از شناسایی عوامل تأثیر‌گذار در مکان‌یابی کاربری‌های بهداشتی و درمانی، اقدام به تهیه نقشه معیارهای موقعیتی و معیارهای همجواری شده است. سپس لایه‌های اطلاعاتی توسط سامانه اطلاعات جغرافیایی تهیه شد. همچنین پس از آن ارزش‌گذاری و استاندارد‌سازی در محیط Idrisi با استفاده از مجموعه‌های فازی انجام شد. برای وزن‌دهی عوامل از روش CRITIC استفاده شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که مکان‌یابی مراکز بهداشتی و درمانی موجود در شهر اردبیل از فرایندی منطقی و علمی تبعیت نکرده است، تجمع بسیار زیاد کاربری بهداشتی- درمانی در مرکز، جنوب غربی و تا حدودی شمال شهر اردبیل سبب شده تا عملاً مناطق شمال‌غربی، جنوب‌شرقی و شمال‌شرقی از کمبود این دو کاربری رنج ببرند که نشان‌دهنده‌‌ مکان‌یابی نادرست این کاربری در سطح شهر می‌باشد. با توجه به نقشه خروجی مدل ویکور و مقایسه آن با نقشه وضع موجود، مشخص شد که زمین‌های مناسب برای ایجاد فضای سبز تفاوت قابل ملاحظه‌ای با نقشه وضع موجود دارند. بنابراین، از بین معیارهای مورد بررسی، عامل فاصله از مراکز مذهبی، فاصله از مراکز بهداشتی و درمانی موجود، فاصله از مراکز آموزشی، فاصله از آرامستان و فاصله از مراکز صنعتی به‌‌ترتیب مهم‌ترین عوامل در تعیین مکان مناسب برای ایجاد مراکز بهداشتی و درمانی شهر اردبیل می‌باشند. که مناطق مناسب ارایه شده توسط مدل، برای احداث این مراکز، به‌‌طور عمده در قسمت‌های‌‌ جنوب، شمال‌شرق و شمال‌‌غربی شهر اردبیل که فاقد مرکز بهداشتی و درمانی‌اند، قرار دارند. در پایان، می‌توان گفت که نتایج حاصل از پژوهش حاضر که به‌‌صورت نتایج حاصل از تحلیل چند‌معیاری، با استفاده محوری از روش (VIKOR) منعکس شده، نشان‌گر توان‌‌مندی‌های این فنون در نقش‌آفرینی به عنوان سیستم پشتیبان تصمیم‌گیری (DSS)، برای انتخاب گزینه‌های مناسب برای مطالعه‌‌ مکان‌یابی مراکز بهداشتی و درمانی در شهر اردبیل است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Optimum Locating of the Health Usages by Using VIKOR Method in GIS (Case Study: Ardabil City)

نویسندگان [English]

  • zahra amini 1
  • elnaz piroozi 2
  • maryam rezaee 3
1 M.A in Geography and Urban Planning, University of Mohaghegh Ardabily
2 PHD student Geography and Geomorphology, University of Mohaghegh Ardabily
3 PHD of Geography & Urban planning, Sistan & Balochestan
چکیده [English]

The health services are one of the most important activities, that inaccessibility to them could jeopardize the health of citizens. Since a lot of decisions about the care and health planning, is associated with the place subject, determining the location of the establishment of service centers is one of the major issues in current societies, that has created significant cost and time. The aim of this study is an analysis of the optimum locating of the health usages by using MCDM techniques in Ardabil city. Methodology is analytic-descriptive, that after identifying effective factors in the locating of the health usages, the map of situational criteria and neighboring criteria has been created. Then the layers of informational were prepared by the GIS. Also after that valuation and standardization was performed using fuzzy sets CRITIC method has been used for the weighting of factors. The findings of the research show that the locating of existing health centers in Ardebil city has not followed a logical and scientific process. The immense accumulation of health use in the center, the southwest, and partly the north of Ardebil has caused that regions of the north-west, the south-east and the north-east, they suffer from the shortage of these two use. That represents the incorrect locating of this use in city. Due to the output map of the VIKOR model and its comparison with the existing status map; it was found that suitable lands for creating green space are significantly different with the existing map. Therefore, among the examined criteria, distance factor from the religious centers, distance from the existing health centers, distance from the educational centers, distance from the cemetery and distance from the industrial centers, respectively, are the most important factors in determining the appropriate location for the establishment of health centers in Ardabil city. The appropriate areas provided by the model, for the construction of these centers, mainly has located in the southern, the northeastern and the north-western parts of the city of Ardebil, which lack a health center.In the end,  can say, the results of this study that reflected as the results of multi-criteria analysis, using VIKOR method, demonstrate the capability of this technique in the role as a decision-making support system (DSS),to select the appropriate options for studying the locating of health centers in Ardebil city.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Locating
  • Health usages
  • VIKOR
  • Ardabil city
  • GIS
ابراهیم‌زاده، ع. و زارعی، ش. 1391. تحلیلی بر مکان‌یابی بهینه مراکز بهداشتی - درمانی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (نمونه موردی شهر فیروز‌‌آباد)، جغرافیا (فصلنامه علمی - پژوهشی انجمن جغرافیای ایران)، سال دهم، شماره 35، صص 104- 83.
ابراهیم‌زاده، ع.؛ احد‌نژاد، م.؛ ابراهیم‌زاده آسمین، ح. و شفیعی، ی. 1389. برنامه ریزی و ساماندهی فضایی - مکانی خدمات بهداشتی و درمانی با استفاده از GIS ، مورد : شهر زنجان، پژوهش های جغرافیای انسانی ، شماره 73 ، صص 58-39 .
برادران کاظم‌زاده، ر.؛ سپهری، م.م. و فیروزی جهان‌تیغ، ف.1392. ارزیابی کیفیت خدمات بر اساس روش تحلیل سلسله‌مراتبی فازی در بخش بهداشت و درمان بیمارستان‌های زاهدان، فصلنامه بیمارستان، شماره 4، صص 50- 41.
پور‌شیخیان، ع.؛ آمار، ت. و ابراهیمی، ا. 1391. تحلیل معیارهای مکان‌یابی مراکز بهداشتی – درمانی شهر بندر انزلی، چشم‌‌انداز جغرافیایی (مطالعات انسانی)، سال هفتم، شماره 21، صص 100- 88.
تقوایی، م و عزیزی، د. 1387. برنامه‌ریزی و مدیریت بحران با تأکید بر امکانات، تاسیسات خدمات و مکان‌گزینی مراکز بهداشتی و درمانی، انتشارات کنکاش، چاپ اول، اصفهان.
جهانی، ع. 1376. قابلیت‌های اطلاعات ماهواره‌‌ای و سیستم اطلاعات جغرافیایی در مطالعات ارزیابی زمین؛ مطالعه موردی حوضه آبریز طالقان، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد دانشگاه تربیت مدرس.
حسامیان، ف.؛ اعتماد، گ. و حایری، م. 1384. شهرنشینی در ایران، انتشارات آگاه.
حسین‌زاده، م.؛ عظیمیی، ج. و پور‌‌‌کلهر، ن. 1390. تحلیل مکانی و توزیع فضایی مراکز بهداشتی - درمان و خانه بهداشت شهر چالوس، سمینار ملی کاربرد GIS در برنامه‌ریزی اقتصادی، اجتماعی و شهری، صص 8 -1 .
خاکپور، ب. و خدا‌‌بخشی، ز. 1391. مکان‌یابی مراکز درمانی با استفاده از GIS و روش ارزیابی چند‌معیاری AHP: ناحیه دو شهر نیشابور، مجله‌‌ جغرافیا و توسعه‌ی ناحیه‌ای، شماره‌‌ نوزدهم، صص 20- 1.
زیاری، ی. و خدادادی، ر. 1391. مکان‌یابی کاربری‌های درمانی (درمانگاه) با استفاده از روش AHP در محیط GIS (مطالعه موردی شهر سمنان)، فصلنامه آمایش محیط، شماره‌‌ 20، صص 193- 177.
سلمان ماهینی، ع.؛ ریاضی، ب.؛ نعیمی، ب.؛ بابایی کفکایی، س. و جوادی لاریجانی، ع. 1387. ارزیابی توان طبیعت‌گردی شهرستان بهشهر بر مبنای روش ارزیابی چند معیاره با استفاده از سیستم اطلاعات جغزافیایی، علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره یازدهم، شماره یک، ص 189-178.
شرکت مهندسین مشاور طرح و کاوش. 1384. طرح جامع شهر اردبیل.
عزیزی، م. 1383. کاربرد سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی GIS در مکان‌یابی، توزیع فضایی و تحلیل شبکه مراکز بهداشتی و درمانی نمونه موردی شهر مهاباد، پور‌‌محمدی، محمد‌‌رضا، دانشگاه تبریز، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، 182صفحه.
عطایی، م. 1389. تصمیم‌گیری چند معیاره، انتشارات دانشگاه صنعتی شاهرود، چاپ اول.
غلامی، ع. 1390. کاربرد فنون MCDM در طرح و اولویت‌بندی گزینه‌های مناسب در امر بازیافت و دفن پسماندهای شهری، پایان‌نامه دوره کارشناسی‌ارشد، به راهنمای دکتر عطا غفاری گیلانده، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، تابستان1390، ص57.
مالچفسکی، ی.؛ پرهیزگار، ا. و غفاری گیلانده، ع. 1385. سامانه اطلاعات جغرافیایی و تحلیل تصمیم چند معیاری، انتشارات سمت، چاپ اول، 606 صفحه.
مرکز آمار ایران . 1390. سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهر اردبیل.
هوشیار، ح. 1390. مکان‌یابی کاربری‌های درمانی با استفاده از روش AHP (مطالعه موردی : شهر مهاباد)، مجله فضای جغرافیایی، سال یازدهم، شماره 36، صص 150 - 131 .
Albert, D.P.; Gesler, W.M. & Levergood, B. 2005. Spatial Analysis, GIS and Remote Sensing: Applications in the Health Sciences, Boca Raton, FL: CRC Press: 217.
Chen, L. Y. & Wang, T. C. 2009. Optimizing partners’choice in IS/IT outsourcing projects: The strategic decisiono ffuzzyVIKOR. International Journal of .Production Economics, No. 120, PP: 220- 245.
Hare, T. S. Barcus, H. R. 2007. Geographical accessibility and Kentucky’s heart-related hospital services, Applied Geography, 27(3-4): 181–205.
Henderson, J. W. & Taylor, B. A. 2003. Rural isolation and the availability of hospital services, Journal of Rural Studies, 19(3): 363–372.
Jianguo, M. 2005. Siting analysis of farm- base centralized anaerobicdigester systems for distnbuted generation using GIS. Biomass and Bioenergy, 28, PP: 590- 620.
Lautier, M. 2008. Export of health services from developing countries: The case of Tunisia, Social Science & Medicine, 67(1): 101–110.
Lovett, D.A.; Poots, A.J.; Clements, J.T.;Green, S.A.; Samarasundera, E. & Bell, D. 2014. Using geographical information systems and cartograms as a health service quality improvement tool, Spatial and Spatio-temporal Epidemiology, Volume 10, Pages 67–74.
Muslim A. & Nasharuddin S. Z. 2013. Hospital service quality and its effects on patient satisfaction and behavioural intention. Clinical Governance: An International Journal, 18(3), 238-254.
Opricovic, S. & Tzeng, G. 2006. Extended VIKOR method in comparison with outranking methods. European Journal of Operational Research, pp: 514-529.
Paez, A.; Esita, J.; Newbold, K.; Bruce, H.; Nancy, M. & Blake, J. 2013. Exploring resource allocation and alternate clinic accessibility landscapes for improved blood donor turnout, Applied Geography, 45, Pages 89-97.
Witlox, F.; Antrop, M.; Bogaert, P.; De Maeyer, P.; Derudder, B.; Neutens, T.; Van Acker, V. & Van de Weghe, N. 2009. Introducing functional classification theory to land use planning by means of decision tables, Decision Support Systems, 46(4): 875881.